Ինչու՞ է Հայաստանում բենզինը ամենաթանկը տարածաշրջանում․ տնտեսագետը նշում է պատճառները
Բենզինի գինը վերջին շրջանում Հայաստանում կայունացել է։ Նկատելի է դառնում նաև այն, որ շուկայում խաղացողները շատացել են, ինչն էլ իր հերթին բերում է մրցակցության ու որակի։ Չնայած այդ ամենին՝ Հայաստանում բենզինի գինը շարունակում է տարածաշրջանում ամենաթանկը լինել։ Տնտեսագետ Աղասի Թավադյանի կարիքով՝ սա կապված չէ ոչ մրցունակ շուկայի կամ ինչ֊որ ներքին պայմանավորվածության հետ։ Ըստ նրա՝ եթե հաշվարկներ անենք, սահմանին ստացված բենզինի գինը հավասարազորվում է շուկայում վաճառվող բենզինին։ Սակայն մի քանի խնդիրներ է նշում։
Առաջին խնդիրն այն է, որ սահմանին գինը որոշ դեպքերում կարող է նույնը լինել կամ ավելի բարձր լինել, քան շուկայում է։ Սա որոշակի կասկածներ է առաջացնում ներքին շուկայի խաղացողների վրա։ Այն կախված է տրանսպորտային ծախսերից, կոռուպցիայից և միջազգային նավթամթերքի գներից։ Հայաստանի Հանրապետության նավթամթերքի գինը որոշակի լագով 3-ից 6 ամիս նույն ձև է շարժվում, ինչ համաշխարհային գները։ Եթե համաշխարհային գները բարձրանում են, մեր մոտ էլ է բարձրանում, եթե համաշխարհային նավթի գները իջնում են, մեր մոտ էլ է մի քանի ամիս հետո իջնում։ Խնդիրը նաև տրանսպորտային ծախսերն են։ Այսինքն` մինչև գալիս է Հայաստան, բավականին թանկանում է։
Վրաստանում ևս բենզինը ներկրվում է Ռուսաստանից։ Այնտեղ, սակայն, 50-70 դրամով ավելի էժան է Հայաստանում վաճառվող բենզինից։ Տնտեսագետը բացատրում է իրավիճակը։
Հայաստանում վաճառվող բենզինի գինը մոտ 50-70 դրամով ավելի թանկ է, քան Վրաստանում, բայց նույն աճի և նվազման տրեկտորան ունի։ Սակայն այստեղ երկրորդ հիմնական խնդիրը կա, որը կոռուպցիոն ռիսկերն են Վրաստանի սահմանին։ Այն իրականում շատ է խանգարում մեր տնտեսությանը, և մեր կառավարությունը մեծ ջանքեր պիտի անի դրա համար, որովհետև շատ դեպքեր են գրանցվել, որ մեր բեռնատարները՝ բենզինով և այլ ապրանքներով լցված, փորձում են հատել սահմանը։ Ասենք, մեր միրգը գնա Ռուսաստան, կամ հակառակը` նավթամթերք կամ ցորեն ներկրենք Ռուսաստանից, որոշ բեռ չի անցնի, եթե որոշակի կոռուպցիա այդտեղ չլինի, որը հավելյալ գին է ավելացնում։ Մաքսային մասնագետները չակերտների մեջ հարստանում են Հայաստանի հաշվին, ինչ է՝ թույլ տան մեր ապրանքը անցուդարձ անի դեպի Ռուսաստան և հակառակը։ Սա է հիմնական պատճառը, թե ինչու է մեր բենզինի գինը բավականին թանկ՝ չհաշված տրանսպորտային ծախսերը։ Եթե այդ հարցերը լուծվեն, բենզինի գինը թեթևակիորեն կարող է նվազել։ Հաջորդ հարցը նաև քաղաքական է։ Մենք բենզինի մոտավորապես 95 %-ը ներմուծում ենք Ռուսաստանի Դաշնությունից։ Սակայն մենք հարևան ենք նաև Իրանի Իսլամական Հանրապետությանը, որտեղ բենզինը բավականին էժան է։ Այնտեղ՝ ներքին շուկայում, բենզինի լիտրը վաճառվում է 14-ից 30 դրամով։ Սակայն պետք է հասկանալ, որ Իրանը սուբսիդավորում է իր պետության համար։ Իրանից մենք հիմնականում որոշակիորեն դիզվառելիք ենք ներկրում, սակայն հետաքրքիրն այն է, որ հենց սահմանը հատում է, դիզվառելիքի ներմուծման գինը նույնն է, ինչ Ռուսաստանից ենք ներմուծում, այսինքն` նույն գնով է մեզ վաճառում, ինչ Ռուսաստանը։
Վերջերս էլ քննարկվում էր, որ Ռուսաստանից ներկրվող բեզնինի քվոտան Հայաստանի համար վերջանում է։ Հնարավոր է, որ գինը բարձրանա։ Թավադյանը նշում է, որ սա առաջին անգամ չի կիրառվում։
Անցած տարի էլ այսպիսի քվոտա կիրառել էր Ռուսաստանը։ Սա չի տարածվում ԵԱՏՄ անդամ պետությունների վրա։ Հայաստանը կարող է ներմուծել բենզին։ Այս շրջանում Ռուսաստանում սկսվում է բերքահավաքի սեզոնը։ Եթե տեղի ֆերմերները էժան գնով չստանան բենզինը, սա կարող է ընդհանուր շղթայի վրա անդրադառնալ և գները բարձրացնել Ռուսաստանի Դաշնությունում, հատկապես ասենք, հացահատիկի բերքահավաքի ժամանակ։ Դրա համար Ռուսաստանի Դաշնությունը սահմանափակում է՝ այս շրջանում վառելիք արտադրողները ոչ թե ավելի թանկ գնով դեպի արտասահման տանեն բենզինը, այլ ներքին շուկային վաճառեն։
Թավադյանը անդրադարձավ նաև ներմուծողներին, թե որքանով է նրանց ներմուծած բենզինը բարձրորակ, որքանով է այն համապատասխանում ներքին շուկային։
Հիմնական խնդիրը ներմուծողների այն է, որ ներմուծողները կարող են ավելի ցածրորակ վառելիք վաճառել ներքին շուկայում, քան սահմանին, որ նրանք գնում են։ Սա պետք է ստուգվի քիմիական հետազոտության ճանապարհով։ Բայց խնդիրն այն է, որ շատ դեպքերում ներմուծված բենզինի գինը կարող է ավելի թանկ լինել, քան շուկայում վաճառվող բենզինի գինը, որը որոշակի կասկածներ է հարուցում։ Ենթադրենք «Շելը» ավելի թանկ է վաճառում բենզինի գինը 50 դրամով, վարորդները վկայում են, որ «Շելը» բարձր որակ ունի և ավելի ապահով է։ Որոշակի քիմիական հետազոտություն պիտի արվի, ընտրանք պիտի արվի տարբեր բենզալցակայանների և ստուգվի խտությունը՝ իմանալու արդյո՞ք խտությունը նույնն է, թե՞ որոշակի խնդիր կա դրա մեջ։
Բենզինի գնի թանկացումը ստիպել է շատ վարորդների, որ նրանք անցում կատարեն էլեկտրական մեքենաներին։ Հայաստանում շատ հաճախ ես նկատում էլեկտրական մեքենաների։ Թավադյանը սա մի կողմից դրական է համարում, բայց մյուս կողմից բացասական բան է տեսնում։
Իմ գնահատականով՝ ավտոմեքենաների մոտ 5 %-ը այս պահին էլեկտրական են։ Կարելի է ակնկալել, որ 5-6 տարի հետո մեքենաների 25-30 %-ը կարող է էլեկտրական լինել։ Սա, իհարկե, տնտեսական անկախության տեսանկյունից լավ է, քանի որ մենք, այսպես ասած, անկախանում ենք Ռուսաստանից եկող բենզինի գնից։ Սա նաև ունի իր վատ կողմերը։ Վատ կողմերից մեկն այն է, որ սա կարող է բերել էլեկտրականության պահանջարկի աճին, օրինակ, 2 անգամ ավելացմանը, որին մեր շուկան կարող է պատրաստ չլինել։
Չնայած բենզինի գնի տատանումներին՝ այն շատ մեծ ազդեցությունն չունի գնաճի վրա, որքան դիզելային վառելիքը։ Թավադյանը նշում է, որ եթե մի ապրանքի գինը բարձրացավ, կարող է գնաճի վրա չանդրադառնալ։ Բայց սա չի նշանակում, որ ասենք բնակչության տարբեր խավերը տարբեր կերպ չի զգում գնաճը։ Եթե գնաճի ցուցանիշը ենթադրենք 3 % է, դա չի նշանակում, որ հասարակության տարբեր խավերը այդ 3 %-ն են զգում։ Իրականությունը այն է, որ այդ 3 %-ը հիմնականում վերին խավն է զգում։ Ցածր ու միջին խավի համար ծախսի 50 %-ը սնունդն է, իսկ վերին խավի համար մոտ 30 %իը սնունդն է, մոտ 30 %-ը ավտոմեքենայի ծախսերն են։ Իրանք ավելի շատ են զգում գնաճ։