Կոդավորված էքսպանսիա. թյուրքական «միասնական այբուբեն» նախագիծը

Նոյեմբերի 1-ը թուրքական պատմության մեջ նշանակալի ամսաթիվ է. 1928 թ. այս օրը Մուստաֆա Քեմալ Աթաթուրքի նախաձեռնությամբ օսմանյան գրային համակարգը փոխարինվեց լատինատառ այբուբենով՝ դառնալով աշխարհիկ պետության կայացման կարևորագույն խորհրդանիշ։ Համարյա մեկ դար անց Անկարան կրկին գիրն է դարձնում քաղաքական մեծ նախագծի առանցք. խոսքը թյուրքական բոլոր ժողովուրդների համար մեկ միասնական այբուբեն ստեղծելու մասին է։

Այս նախաձեռնությունը, որը պաշտոնապես ներկայացվում է որպես մշակութային միավորում, իրականում պանթյուրքիզմի նոր և վճռական փուլի մեկնարկն է։ Մի քայլ, որը, կոդավորված լինելով տառերի մեջ, ուղղակիորեն սպառնում է Հայաստանի տարածաշրջանային անվտանգությանը և մշակութային ինքնությանը։

Միասնական գրի մշակման աշխատանքները ակտիվորեն տարվում են Թյուրքական Պետությունների Կազմակերպության (ԹՊԿ) հովանու ներքո, որի անդամներն են Թուրքիան, Ադրբեջանը, Ղազախստանը, Ղրղզստանը և Ուզբեկստանը։

• Իրականացնող Մարմինը. ԹՊԿ-ի կողմից ստեղծվել է հատուկ հանձնաժողով, որը համակարգվում է Թյուրքական Ակադեմիայի կողմից։ Այս մարմինները զբաղվում են 34 տառից բաղկացած լատինատառ այբուբենի նախագծի մշակմամբ, որի հիմքում դրված է թուրքական լատինատառ գիրը։
• Էրդողանի Ուղերձը. Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը բացահայտորեն հայտարարում է այս ուղղությամբ ջանքերը մեծացնելու անհրաժեշտության մասին՝ նշելով, որ Թուրքիան, Ադրբեջանը և Հյուսիսային Կիպրոսն արդեն պատրաստակամություն են հայտնել անցնելու միասնական գրին։ Սա վկայում է քաղաքական բարձրագույն մակարդակի հանձնառության մասին։
• Գաղափարախոսական Հենքը. Բիշքեկում կայացած ԹՊԿ գագաթնաժողովներից մեկի ժամանակ Էրդողանը պետությունների ղեկավարներին նվիրել է հուշադրամ՝ ռուսաստանցի թաթար մտավորական Իսմայլ Գասպրինսկու պանթյուրքականության կարգախոսով. «Միասնություն լեզվով, մտքերով և գործերով»։ Միասնական այբուբենը ֆունդամենտալ հիմքն է այս «լեզվական միասնության» համար, որին պետք է հաջորդի «մտքերի» (կրթություն, մեդիա) և «գործերի» (քաղաքականություն, տնտեսություն) միասնականացումը՝ Անկարայի կենտրոնացված վերահսկողության ներքո։

Նախաձեռնությունը, թեև վերաբերում է Կենտրոնական Ասիային, իր ուղղակի անդրադարձն ունի Հարավային Կովկասում, որտեղ Ադրբեջանը հանդես է գալիս որպես Թուրքիայի գլխավոր հենարանը։

Միասնական Այբուբենի Քաղաքական Նպատակները	Անդրադարձը Հայաստանի Անվտանգությանը
Ռուսական Ազդեցության Թուլացում	Կենտրոնական Ասիայի երկրներին կտրում է ռուսերեն մշակութային դաշտից, բայց դրա դիմաց ստեղծում է ավելի մեծ թյուրքական մերձեցում։
Ինքնությունների Միատարրացում	Թյուրքալեզու ժողովուրդների լեզվի, դասագրքերի և մեդիա դաշտի աստիճանական միատարրացում՝ հօգուտ թուրքականի։ Սա նախապատրաստում է պանթյուրքական տեղեկատվական-քաղաքական բլոկի ընդլայնումը։
Թուրքիա-Ադրբեջան Բլոկի Ամրապնդում	Լեզվի միջոցով ամրապնդվում է «Մեկ ազգ, երկու պետություն» գաղափարը, ինչը մեծացնում է Թուրքիայի և Ադրբեջանի համատեղ ռազմաքաղաքական ուժը և ճնշումը Հայաստանի վրա։
Հայաստանի Շրջափակում	Թյուրքական աշխարհի ինտեգրացիոն ծրագրերը (տրանսպորտ, կրթություն, մեդիա) լրացնում են Հայաստանին տարածաշրջանային մեծ նախագծերից մեկուսացնելու քաղաքականությունը։

Յուրաքանչյուր ժողովրդի գրային համակարգը նրա ինքնության անքակտելի մասն է։ Հայաստանի համար, որի անվտանգությունը կրիտիկական մարտահրավերների առջև է, Թուրքիայի ազդեցության ցանկացած մեծացում, հատկապես լեզվամշակութային ոլորտում, ուղղակի սպառնալիք է։

«Միասնական թյուրքական այբուբեն»-ի ներդրումը ոչ միայն Կենտրոնական Ասիայի երկրների ինքնության վրա Թուրքիայի վերահսկողությունն ապահովելու քայլ է, այլև ցույց է տալիս, որ Անկարան իր ագրեսիվ ծրագրերում օգտագործում է ցանկացած գործիք՝ լեզվից մինչև զենք, տարածաշրջանային գերիշխանություն հաստատելու համար։ Այս նախագիծը վկայում է, որ պանթյուրքիզմը դարձել է պաշտոնական արտաքին քաղաքականության մաս, որտեղ Հայաստանի տարածաշրջանային անվտանգությունը հայտնվում է ուղղակի թիրախավորման տակ։

Այս պահին նախագիծը դեռ քննարկման փուլում է, սակայն նախաձեռնության վճռականությունը և արագությունը հուշում են, որ մենք գործ ունենք ոչ թե բարի կամքի մշակութային ժեստի, այլ քողարկված էքսպանսիայի հետ։