Թուրքական ապրանք վաճառելը նույնն է, ինչ որ մեկը գա, քո տունը վերցնի, գործարան դարձնի, հետո դու գնաս ու գաս այդտեղի ապրանքը առնես

Թրքական ապրանքների դեմ պայքարը միշտ էլ արդիական է եղել։ Այն ամեն անգամ ավելի է սրվում Ադրբեջանի սանձազերծած պատերազմական գործողությունների ֆոնին։ Այդ մասին ոչ միայն Հայաստանում են խոսում, այլև Սփյուռքում։ Մեր հարցազրույցը Ամերիկայում բնակվող Շանթ Չարֆաճեանի հետ է։ Նա նույնպես որոշակի գործունեություն է ծավալել ԱՄՆ-ի հայկական խանութներում վաճառվող թուրքական ապրանքների դեմ։

– Պարոն Չարֆաճեան, ե՞րբ և ինչպե՞ս սկսեց ձեր պայքարը թուրքական ապրանքների դեմ։

22-23 տարվա պատմություն է։ Փոքր տարիքից ի վեր այս պայքարի մեջ ենք։ Ես եղել եմ Հայ հեղափոխական դաշնակցության երիտասարդականի անդամ։ Հենց այդ միջավայրում էլ դաստիարակվել եմ։ Մեզ մոտ հասկանալի չէր, թե ինչպես կարելի է ընդունել ցեղասպանություն իրականացրած երկրի արտադրանքը, այն էլ՝ գնել ու օգտագործել։ Հետո ՝ մեր պապերից բռնագրավված հողերի վրա աճած, արտադրված իրերը մեր վրա ծախելը շատ անտրամաբանական բան է։ Դա նույնն է, ինչ-որ մեկը գա, քո տունը քեզանից վերցնի, դարձնի կոշիկի գործարան, հետո դու գնաս այդտեղ արտադրած կոշիկը առնես։

Մենք Ամերիկայում ենք, այստեղի շուկայում աշխարհի 4 ծայրերից, նույնիսկ լուսնից եկած ապրանք կա։ Մենք շատ տարբերակներ ունենք։ Դրա համար, երբ որ մեզ մոտ մեկը թրքական ապրանքներ կվաճառի կամ կառնի, շատ խորթ է ու սխալ։ Հայաստանի մասին ասում ենք, որ իր կողքի ամենամեծ երկիրը Թուրքիան է, կամ Իրանն է, մարդիկ էլ շատ գումար չունեն, շատ հնարավորություններ չունեն, թրքականն էլ հենց այդպես է մտնում շուկա։ Բայց թրքական ապրանքը Ամերիկա հասնելու համար պիտի օվկիանոս կտրի, այսինքն՝ մարդ պիտի ճիգ թափի, որ այդ ապրանքը բերի։ Այստեղ դա շատ տգեղ երևույթ է։

– Ավելի մանրամասն կպատմե՞ք երիտասարդ տարիքում կատարած Ձեր գործունեության մասին։

Մոտ 20 տարի առաջ երիտասարդականով գնում էին օդանավակայան։ Թուրքիա գնացողներին փոքրիկ թղթիկներ էինք բաժանում՝ ասելով, որ բարի ժամանց Թուրքիայում, ուր Ցեղասպանության ոճրագործներն են ապրում։ Այսինքն՝ թուրքերի կողմից մարդու իրավունքների դեմ գործած փաստարկներով մի քանի փաստաթղթեր, թերթիկներ էինք տալիս, որ փորձենք Թուրքիա ճամփորդողի ախորժակը փչացնել։

Համարյա ամեն տարի Հայ դատի հանձնախմբով գնում էինք հայկական խանութներ, փորձում այնպես անել, որ նրանք թրքական ապրանքներ չվաճառեն, բայց միշտ շատ հեռուն չէինք հասնում։ Մեկը կարող էր ասել, որ էլ չի վաճառի, բայց երբ հաջորդ անգամ էինք գնում, տեսնում էինք, որ դեռ թրքական ապրանքներ կան, մեկ ուրիշն էլ ասում էր «սա Ամերիկան է, այստեղ քաղաքականություն չկա»։ Մենք էլ ասում էինք՝ խանութիդ վրա «Հայկական նպարատուն» է նշված, «մարկետ» գրեիր ու ինչ ուզում էիր վաճառեիր, բայց հայկական դրոշի տակ թրքական ապրանք ես վաճառո՞ւմ։ Սա ի՞նչ բան է։

Այսինքն՝ խնդիրն ավելի խորքային էր, քան պարզապես ապրանքի առկայությունը։

Միանշանակ։ Մեզ մոտ, եթե գնայիր ամերիկացու շուկա, շատ քիչ, կամ գրեթե ոչ մի թրքական ապրանք չէիր գտնի։ Բայց, որ մտնեիր հայկական կոչված խանութ, կտեսնեիր, որ թրքական ապրանք կա։ Սա ծույլ վաճառականների արդյունք է։ Այդ թրքական ապրանքի առաջին, գլխավոր և ամենամեծ ներմուծողները հենց հայերն են։

Նրանցից մեկն էլ Թուրքիայից տոմատի մածուկ էր բերում։ Այն ընկերությունը, որից նրանք ներմուծում էին տոմատները, ոչ միայն Թուրքիայի արտադրանք էր, այլև այդ ընկերության գլխավոր բաժնետերը Թուրքիայի բանակի թոշակառուներին ֆինանսական օգնություն տրամադրող ընկերության անդամ էր։ Այսինքն՝ հայը  ներմուծում էր և մինչև օրս էլ շարունակում է ներմուծել թրքական տոմատի մածուկ, որը պատկանում էր Թուրքիայի բանակին։ Այնպես էր ստացվել, որ նա այդ օրերին հայկական ապրանքների գլխավոր ներմուծողներից մեկն էր։ Մի հետաքրքիր բան էլ պարզվեց․ այդ գլխավոր ներմուծողն էլ ստիպում էր թրքական ապրանքներ վաճառել, որպեսզի հայկական ջերմուկ, մուրաբաներ և նման այլ արտադրանքներ տար մյուս խանութպաններին։ Սա ցույց է տալիս, թե այդ մարդը ինչքան էգոիստ էր։ Այսինքն՝ եթե ուզում ես հայկական ապրանք վաճառել, պետք է անպայման թրքական էլ վաճառես։

Իսկ խանութների մակարդակով ինչպե՞ս էին արձագանքում ձեր քննադատությանը։

Մենք խանութներ այցելելով շատ հետաքրքիր բան իմացանք։ Սա 20 տարի առաջվա պատմություն եմ պատմում։ Երբ խանութպաններին հարցրինք թե ինչո՞ւ եք թրքական վաճառում, չէ՞ որ Ամերիկայում ամեն երկրի արտադրանք կա՝ իտալական, ֆրանսիական, բուլղարական և այլն։ Այդ երկրինը (Թուրքիայինը) մի վաճառեք։

Մարդիկ այդ օրերին շատ տարբերակներ չունեին։ Հիմա արդեն իրավիճակը փոխվել է։ Հայկական խանութներում 20 տարի առաջ նույնիսկ այդքան հայկական ապրանք չկար, ինչքան թրքական։ Այս մարդիկ աշխարհի այդ կողմից, այդ խոհանոցին պատկանող բաներ էին փորձում ներմուծել այստեղ։ Իրենց ամենածույլ, ամենահեշտ ձևը թուրքի հետ լեզու գտնելն ու նրանց արտադրանքը Ամերիկա բերելն էր։ Ու սխալ է ասել թուրքը էշ է, ոչխար է, թուրքը շատ ճարպիկ շակալի մեկն է։

Իսկ փոփոխություններ կա՞ն վերջին տարիներին։

2020-ի սեպտեմբերից առաջ, երբ ադրբեջանցիները Տավուշի շրջանում հարձակումներ էին իրականացրել և մենք էլ զոհեր ունեցանք, դա ինձ դրդեց կրկին աշխուժանալ և թրքական ապրանքը հանել մեր հայկական շուկայից։ Արդեն Կորոնավիրուսի ժամանակ էլ որոշեցի ժամանակս ավելի կարևոր բանի վրա ծախսել։ Ես գնում էի հայկական խանութներ և երբ թրքական ապրանք էի տեսնում (այդ տարիների ընթացքում արդեն ամեն ինչը անգիր էի արել), սպասում էի մի քիչ, խոսում խանութի տիրոջ հետ ու ասում, որ Ադրբեջանի այս վերջին հարձակումներից հետո որոշ խանութներ արդեն ասել են, որ իրենք էլ թուրքականը չեն վաճառելու, իրենք չեն հարստացնելու թշնամուն և միջոց չեն դառնալու, որ Թուրքիան նոր զենքեր գնի։ Դրանից հետո որոշ տեղերում դրական պատասխան էինք ստանում, որոշ տեղերում էլ հրաժարվում էին մեզ լսել։ Ես էլ այդ ամենը հանրությանն էի ներկայացնում։ Նույնիսկ խանութ կար, որ ադրբեջանական նռան գինի էր վաճառում։ Ես ամբողջ Ամերիկան ման գամ, այդպիսի բան չեմ գտնի, բայց մեր հայի շուկայի մեջ գտա։

Սակայն տասնյակ խանութներ հանեցին ամբողջ թուրքական արտադրանքներն ու թափեցին, որոշ խանութներ էլ սկզբից էին հայտարարել, որ թրքական ապրանքներ չեն վաճառի։ Սակայն մի քանի մեծ խանութներ ոչինչ չէին անում։ 2020 թվականի պատերազմից հետո շարժումը ակտիվացավ և Լոս Անջելեսի շրջանում արդեն, կարող եմ ասել, որ խանութները մաքրված են թրքական ապրանքից։

Սակայն այն խոշոր ներմուծողները, ճնշումների ֆոնին, տեղափոխվել են այլ նահանգներ և իրենց գործունեությունն այնտեղ են ծավալում։

Թուրքական ապրանքների դեմ պայքարը հայկական համայնքներում տարիներ շարունակ եղել է զգայուն և երբեմն վիճահարույց թեմա: Շանթ Չարֆաճեանի պատմությունը ցույց է տալիս, թե ինչպես կարող են անհատական նախաձեռնությունները զուգորդվել պատմական հիշողության և ազգային զգացողությունների հետ՝ անդրադառնալով նույնիսկ համայնքային հարաբերություններին: Այնուամենայնիվ, պետք է հասարակության մեջ մտցնել այն գիտակցումը, որ ազգային շահերն ու հայրենի հողը վեր են բոլոր շահերից։