Հունիսի 1-ը և երեխաների իրավունքների պաշտպանությունը Հայաստանում
Հունիսի 1-ը՝ Երեխաների պաշտպանության միջազգային օրը, Հայաստանում, ինչպես աշխարհի բազմաթիվ այլ երկրներում, ընդունված է նշել միջոցառումներով և երեխաներին ուղղված խորհրդանշական նվերներով։ Սակայն այդ օրը պետք է դիտարկվի նաև որպես առիթ՝ արժանապատվորեն վերանայելու երկրի ընթացիկ քաղաքականությունները երեխաների պաշտպանության ոլորտում և առանձնացնելու համակարգային այն խնդիրները, որոնք դեռևս սպասում են լուծման։
Հայաստանը որդեգրել է երեխաների խնամքի հաստատություններից դեպի համայնքահեն ծառայությունների անցման ռազմավարություն։ Մանկատների, գիշերօթիկների ու հատուկ հաստատությունների փոխարեն պետությունը շարժվում է ի նպաստ ընտանեկան և խնամատար խնամքի նոր մոդելների։ Սակայն ծրագրի գործնական իրականացումը բախվում է լուրջ խոչընդոտների։ Խնամատար ընտանիքների ցանցը սահմանափակ է, մասնագետների թիվը՝ անբավարար, իսկ ծառայությունների ֆինանսավորումը՝ անկայուն։ Ավելին, հասարակության շրջանում դեռևս առկա է ամուր կարծրատիպ՝ կապված խնամատարության և որդեգրման մշակույթի հետ։
Մեծ թվով դատական գործեր վկայում են սննդային աջակցության վճարի չկատարման տարածվածության մասին, ինչը վերածվում է ոչ միայն սոցիալական, այլև իրավական լուրջ խնդրի։ Մինչդեռ օրենսդրությունը հաճախ անարդյունավետ է երեխային պաշտպանելու հարցում։ Օրինակ՝ այն ծնողները, որոնք ցուցաբերում են հոգեբանական ճնշում կամ զրկում են երեխային նյութական աջակցությունից, հազվադեպ են ենթարկվում իրավական պատասխանատվության։ Սա վտանգավոր նախադեպ է ստեղծում, երբ երեխայի հիմնական իրավունքները մնում են անպաշտպան։
Հայաստանում որդեգրման գործընթացը շարունակում է մնալ ոչ բավարար չափով կարգավորված։ Չկա լիարժեք թվայնացված կամ համադրված բազա՝ երեխայի և որդեգրողի միջև համապատասխանության գնահատման համար։ Որդեգրման փաստաթղթաշրջանառությունն ու վերահսկողության մեխանիզմները թույլ են, ինչը բաց է թողնում հստակ վերահսկողության անհրաժեշտ մակարդակը՝ հակասելով ինչպես Հայաստանի օրենսդրությանը, այնպես էլ միջազգային իրավական փաստաթղթերին, ինչպիսին է ՄԱԿ-ի Երեխայի իրավունքների մասին կոնվենցիան։
Չնայած ներառական կրթության օրենքի ներդրմանը, բազում կրթական հաստատություններում առկա են միջավայրային և մեթոդաբանական խոչընդոտներ, որոնք բացառող ազդեցություն են ունենում հաշմանդամություն ունեցող երեխաների վրա։ Տեսանելի խնդիր է ինչպես մասնագիտացված կադրերի պակասը, այնպես էլ ուսումնական նյութերի ոչ համարժեքությունը։ Ավելին, հաստատություններում բնակվող երեխաները հաճախ դուրս են մնում հիմնական կրթական հոսքից, ինչը խանգարում է հասարակությունում նրանց հետագա ինտեգրմանը։
Երեխաների պաշտպանության ոլորտը Հայաստանում առաջընթաց է արձանագրում միայն մասամբ։ Գործող բարեփոխումները հաճախ հենվում են միջազգային կազմակերպությունների աջակցության վրա և չեն ուղեկցվում համակարգային, իրավական և ֆինանսական հիմքերով ամրացված քաղաքականությամբ։ Հունիսի 1-ը պետք է դիտարկել ոչ թե որպես զուտ տոնական իրադարձություն, այլ որպես հիշեցում՝ ի շահ երեխայի կենսապայմանների բարելավման իրական, հստակ քայլերի։